خسته ام من خسته

خسته از تاریخم،

خسته از آن همه دنیا طلبان-

خسته از تشنگان مصلحت-

آنها که واژگونه کردند،-

تاریخ اسلام مسلمین را.

خسته از ابن عوفها،خالدبن ولیدها

خسته از نو اشرافیت دیروز،-

که علی را تنها گذاشتند.

 خسته ام از نو دنیاطلبان،-

 این دین پناهان امروزی-

ساکنان برج و باروهای-

لندن و امارات و سعودی!

که به تنها گذاشتن مذهب اهل بیت،-

چانه خسته میکنند،-

 و خصم وار فرمان میدهند.

                    *****

امان از طلقا،

همان عفو شدگان فتح مکه-

آن آزادشدگان بدست پیامبر رحمت،-

ابوسفیانها، معاویه ها و.......

و تاریخ بیزار از ظلم آنها،-

وبیزار و تبدارتر-

از جاده صاف کنهای اشرافیت دیروزی،-

و ارتجاع و نژادپرستی اموی امروزی.

                               *****

ای غافلان-

و ای خام اندیشان-

هرگز از ما شیعیان علوی نخواهید-

تا بگذاریم-

جلوی نام معاویه ها،-

 عمرو عاصها و ...

رضی الله عنه.

دین ما اسلام است-

نه به بت پرستی کهنه و نوین-

نه به شخصیت پرستی-

نه به شرک و کفر،

نه به اشرافیت،-

نه به نژادپرستی،-

نه به صهیونیسم جهانی-

 و نه به،-

استعمار نوین امروزی.

مذهب من،مذهب ما،-

نه مصلحت اسلام سفیانی،-

بلکه مذهب راستی و حقیقت،-

مذهب تشیع علوی میباشد.

{1} حضرت امام صادق(ع):

" کل شهر محرم، و کل یوم عاشورا ، و کل ارض کربلا "

.....وقتی در صحنه حق و باطل نیستی، وقتی شاهد عصر خودت و شهید حق و باطل جامعه ات نیستی،هر کجا می خواهی باش،چه به نماز ایستاده باشی،چه به شراب نشسته باشی،هر دو یکی است.

شهادت"حضور در صحنه حق و باطل همیشه تاریخ است.

و غیبت؟!

آنهایی که حسین را تنها گذاشتند و از حضور و شرکت و شهادت غایب شدند،اینها همه با هم برابرند،هر سه یکی اند:

چه آنهایی که حسین را تنها گذاشتند تا ابزار دست یزید باشد و مزدور او،و چه آنهایی که در هوای بهشت،به کنج عبادت خزیدند و با فراغت و امنیت حسین را تنها گذاشتند و از درد سر حق و باطل کنار کشیدند و در گوشه محرابها و زاویه خانه ها به عبادت خدا پرداختند، و چه آنهایی که مرعوب زور شدند و خاموش ماندند.

زیرا در آنجا که حسین حضور دارد_ و در هر قرنی و عصری حسین حضور دارد_هر کس که در صحنه او نیست،هر کجا که هست،یکی هست،مومن و کافر،جانی و زاهد،یکی است.

این است معنی این اصل تشیع،که قبول هر عملی،یعنی ارزش هر عملی،به امامت و به رهبری و به ولایت بستگی دارد.

اگر او (2-امامت و رهبری)نباشد،همه چیز بی معنی است.....{3}

1-حسین وارث آدم-صفحه34( هر ماهی محرم، و هر روزی عاشورا ، و هر زمینی کربلاست )

2-مولف مجله

3-کتاب حسین وارث آدم-مجموعه آثار19 از معلم شهید دکتر علی شریعتی-صفحه

20- طه [رمزى است‏خطاب به پیامبر اسلام]

در این سوره، خطاب به پیامبر اکرم، داستان شگفت موسى و برخوردش را با فرعون و جادوگران و شیوه انحرافى سامرى را درحرکت ارتجاعى او در جامعه بسوى شرک و نجات قوم بنى اسرائیل از چنگ نظام فرعونى را بیان کرده تا دلگرمى پیامبر و آموزش مسلمین فراهم آید. در قسمت آخر سوره از فرمان سجده بر آدم و اغواى ابلیس و هبوط و خروج آدم از بهشت‏یاد شده است.

از سوره‏هاى مکى است و 135 آیه دارد. و به نام سوره «حکیم‏» هم یاد شده است و نام دیگرش هم سوره «کلیم‏» است.

21- انبیاء [پیامبران]

در ابتداى سوره، اساس دعوت پیامبران، فرجام پیروان و مخالفان، موضعگیرى خصمانه مشرکین با آئین توحیدى بیان شده و در خلال سوره، یادى از سرگذشت: ابراهیم، لوط، اسحاق، یعقوب، نوح، داود، سلیمان، ایوب، اسماعیل، ادریس، یونس، زکریا و یحیى به میان آمده است.

و نیز از قیامت و معاد، که در کنار توحید، سر لوحه دعوت همه انبیاء است، در پایان سوره یاد شده است. در واقع، این سوره، با بیان این معارف اتمام حجتى است براى هر دو گروه موافق و مخالف. و هشدار اینکه در محکمه قیامت، به حساب‏ها رسیدگى خواهد شد.

شصت و دومین سوره‏اى است که در سال 6 بعثت در مکه فرود آمده و داراى 112 آیه مى‏باشد.

22- حج

[قصد و آهنگ و نام یکى از عبادات اسلامى که از فروع دین است]

از آیه 26 تا 37 از ساختن کعبه و فوائد و آثار فریضه اجتماعى - سیاسى - عبادى حج و اعمال این عبادت، سخن به میان آمده است. و قبل از آن، از هیبت و عظمت بر پا شدن قیامت، در 10 آیه سخن گفته شده است.

مبدء و معاد و جدال و جهاد با مشرکین از مطالب مهم دیگر این سوره مى‏باشد. و در چند جا هم از قدرت مطلقه خدا در دنیا و آخرت یاد مى‏شود.

در سال 3 هجرى در مدینه بعد از سوره نور نازل شده و 78 آیه دارد.

23- مؤمنون [ایمان آوردگان]

در 11 آیه اول صفات و ویژگیهاى مؤمنین را از قبیل: خشوع در نماز، اعراض از لغو، پرداخت زکات، حفظ عفت، امانت دارى، بیان مى‏کند و سپس به خلقت انسان و نعمتهاى خدا و دعوت انبیاء و معاد مى‏پردازد. عکس العمل اقوام در برابر دعوت نوح و موسى و عیسى و کلا انبیاء الهى در این آیات آمده است.

118 آیه دارد و از سوره‏هاى مکى قبل از هجرت است.

24- نور

خداوند نور آسمانها و زمین و تجلى بخش هستى است.

آیه 35 و بعد از آن مطالعه شود که آیه معروف (الله نور السموات ...) است. داستان «افک‏» هم در آیه 11 بیان شده است.

این سوره، از سوره‏هاى مدنى است و مشتمل بر آیات حدود الهى و نمونه‏هاى دیگرى از تشریع و قانونگذارى و حجاب و مسائل تربیتى و آداب و اخلاق معاشرت و ورود به خانه‏ها و کنترل چشم از گناه و رعایت عفت و ترک خودآرائى و خودنمائى زنان در خارج از خانه مى‏باشد. پیام سوره، گردن نهادن به دین خدا و اطاعت از فرستاده اوست.

64 آیه دارد و در حدود سال 10 هجرى نازل گشته است.

در حدیث است که «با تلاوت این سوره، عفت‏خانواده و اولاد خود را حفظ کنید.

نیز: به زنان این سوره را بیاموزید که داراى موعظه است.

25- فرقان [جدا کننده]

فرقان یکى از نامهاى قرآن است. به این اعتبار که این کتاب، جدا کننده حق از باطل و هدایت از گمراهى است. به آیه اول رجوع شود.

این سوره کلا در تقویت روحى پیامبر در تبلیغ مکتب و استقامت در رویاروئى با مشرکین و عناد و لجاجت آنهاست. طرح کردن قیامت و حسرت‏هاى مردم در آن روز، براى بیدار کردن وجدان بشرى از غفلت است. در این سوره از نعمتهاى خورشید، شب و روز، باد و دریا و ... یاد شده و از آیه 63 به بعد صفات متعددى براى «عباد الرحمن‏» آمده است. در مکه نازل شده و 77 آیه دارد.

26- شعراء [شاعران]

در 4 آیه آخر این سوره، سخن از شاعران بیهوده گوى بى تعهد و عمل، و نیز ستایشى از شاعران مؤمن و عمل کننده و یادآوران خدا و پیروزمندان بعد از ستمدیدگى، به میان آمده است. این، شیوه‏اى است براى محتوا و جهت دادن به یک نهادى که در جامعه وجود داشت و استفاده از سنگر شعر در راه تعهد و ایمان است.

این سوره هم مانند بیشتر سوره‏هاى مکى در رابطه با عقیده و توحید و نبوت و معاد و بهشت و دوزخ مطالبى دارد و از سرگذشت موسى و ابراهیم و نوح و هود و صالح و لوط و شعیب یاد مى‏کند و در نهایت به اسلام و پیامبر اشاره دارد.

227 آیه دارد و در حدود سال 4 بعثت در مکه نازل شده است. نام دیگر سوره «جامعه‏» است.

27- نمل [مورچه]

در آیه 18 عبور سلیمان را همراه با سپاه جن و انس و پرندگان که مسخر فرمان او بودند، از وادى مورچگان، بیان مى‏کند و توجه مردم را به عظمت آفرینش در مورچه معطوف مى‏کند. بخاطر داستان سلیمان، این سوره به نام «سلیمان‏» هم نقل شده است.

در این سوره هم بخاطر تدبر و عبرت از تاریخ، سرگذشت تعدادى از انبیاء و موضعگیرى مشرکین مکه و مشرکان سابق را در امت‏هاى گذشته به یاد مى‏آورد و فرجام کار مؤمنان و مخالفان را تصویر مى‏کند.

این سوره که 93 آیه دارد، قبل از هجرت، در سال هشتم بعثت در مکه نازل شده است.

28- قصص [قصه]

در این سوره، قصه‏هائى از ولادت موسى تا نبوتش و مبارزه‏اش با فرعون و نجات بنى اسرائیل از استضعاف، و نیز زراندوزى قارون و سرنوشت تلخش، بیان شده است.

این سوره که قبل از هجرت در مکه نازل شده (حدود سال 11 بعثت) در دوره سختى و شدت و رنج مسلمانان، مقایسه‏اى است با شدائد بنى اسرائیل در چنگ فرعون، و نویدى است براى پیروزى و وراثت زمین و امامت تاریخ و شکست طاغوتها.

داستان موسى و فرعون، در اینجا نقش سمبولیک خود را در نشاندادن مبارزه دائمى حق و باطل و پیروزى نهائى حق، بخوبى ایفا مى‏کند.

کلمه «قصص‏» در آیه 25 آمده، آنجا که دختر شعیب، پیش پدر از کمک موسى به آنها در کشیدن آب از چاه براى گوسفندان شعیب، تعریف کرده و آن قصه را بازگو مى‏کند. از آیه 76 به بعد از روش زراندوزى و تکبر قارون انتقاد شده و سرنوشت مذلت بار و فرو رفتن او را در زمین بیان مى‏کند.

این سوره 88 آیه دارد.

29- عنکبوت

با تشبیه کردن کافران در عقاید الحادى خودشان به عنکبوت که سست‏ترین خانه‏ها را دارد و تار و پودش در برابر بادها درهم مى‏ریزد، سستى بناى اندیشه‏هاى مشرکان و ماده گرایان را بازگو مى‏کند که حباب اندیشه‏هایشان بر روى سرابى خیالى و پوچ استوار شده است. آیه 41 این حقیقت را گفته است.

این سوره مکى که قبل از هجرت بعد از سوره روم نازل شده، کلا درگیرى ایمان آوردندگان را با فتنه انگیزى‏ها و کارشکنى‏ها و اغواهاى مخالفان بیان مى‏کند و نمونه‏هائى چند از زندگى ابراهیم و انبیاء دیگر و فداکارى‏هایشان در راه خدا مى‏آورد و مؤمنان را بیاد تکالیف و تعهدات و صبر در این راه مى‏اندازد. مشتمل بر 68 آیه.

30- روم [نام کشورى است]

در آغاز سوره، از پیروزى روم پس از شکست‏خوردنش از ایران خبر مى‏دهد. این پیشگوئى و حادثه مربوط به صدر اسلام است و در واقع نوید پیروزى امت مسلمان را پس از شکست دو ابر قدرت آن روز جهان مى‏دهد و تقویتى است براى مسلمین آن روز که مورد آزار مشرکین مکه قرار داشتند و آینده‏اى تابناک را در افق حیات بشرى نشان مى‏دهد در چندین آیه متوالى آیات و نشانه‏هاى الهى را با ذکر مصداق، از مخلوقات و پدیده‏هاى زمینى و آسمانى بیان کرده، سپس انسانها را متوجه فطرت خدا آشناى خودشان مى‏کند: آیه 30 و 42 و در نهایت، باز گریزى است به مسئله مهم یعنى معاد و حیات جاودان پس از مرگ.

هفتاد و نهمین سوره‏اى است که با 60 آیه، در مکه و قبل از هجرت نازل شده است.

11- هود [نام یکى از پیامبران]

علاوه بر یادى که از هود - پیامبر قوم عاد - در آیات 50 تا 60 شده است، این سوره مشتمل بر معارف الهى و احکام و عبادات، و آغاز و فرجام خلقت مى‏باشد و از آیه 25 تا 45 سرگذشت مفصل نوح پیامبر و همچنین سرگذشت صالح و لوط و شعیب و موسى نقل شده است.

این سوره 123 آیه دارد و در سال 9 بعثت در مکه نازل شده است. پیامبر فرموده: سوره هود مرا پیر کرد. این بخاطر آیه 112 است که خدا دستور به استقامت مى‏دهد.

12- یوسف [نام یکى از پیغمبران]

این سوره که 111 آیه دارد و در سال یازدهم بعثت در مکه، پس از سوره هود نازل شده سرگذشت عبرت آموز یوسف، پسر یعقوب پیامبر را به تفصیل، بیان مى‏کند و در آیات آخر، یادى مجدد از دعوت انبیاء و موضعگیرى مخالفان و پیروزى و نصرت نهائى خداوند بعمل مى‏آید تا مؤمنین، به راه خویش دلگرم‏تر شوند. در بعضى احادیث آمده که چون در این سوره فتنه‏گرى زلیخا و غیر او آمده به زنان یاد ندهید و بجاى آن سوره «نور» یادشان دهید که سرشار از مواعظ و احکام حجاب است. (از على علیه السلام تفسیر البرهان ج 2 ص 242.)

13- رعد [غرش آسمان و ابر]

در آیات 12 و 13 سخنانى درباره رعد و برق و صاعقه، آمده و از این پدیده‏هاى طبیعى بعنوان مظهرى از قدرت و رحمت‏خداوند یاد شده است. اینها هم در مسیر کلى سوره که از توحید و خلقت و بعثت و راه و بیراهه و ... بحثت مى‏کند مى‏باشد.

از آیه 14 به بعد محور سخن، حالت پذیرى حق یا انکار آن است و نتایج‏خوب حق پذیرى و پاى بندى به تعهدات در مقابل خداوند را بیان مى‏کند و اینکه پیروزى نهائى از آن طرفداران دین خداست.

این سوره که 43 آیه دارد در اواخر سال 6 هجرى در مدینه بعد از سوره محمد نازل شده است.

14- ابراهیم [نام یکى از انبیاء]

در آیات 37 تا 42 این سوره، از دعوت و دعاى این بینانگذار توحید، ابراهیم بت‏شکن یاد مى‏کند و در آیات دیگر، مطالبى از رسالت و توحید و توصیف آخرت بیان شده است. در این سوره اشاره‏اى هم به سرگذشت اقوام بنى اسرائیل و عاد و ثمود دارد و سرنوشت‏شوم تکذیب کنندگان را یادآورى مى‏کند. بعد از سوره نوح، در مکه، قبل از هجرت نازل شده است، به استثناى بعضى آیات و 52 آیه دارد.

15- حجر [نام سرزمین قوم ثمود]

حجر، نام سرزمینى بین مدینه و شام بود که قوم ثمود آنجا مى‏زیستند و خداوند، حضرت «صالح‏» را براى هدایت مردم آن فرستاد. در آیه 80 خداوند از تکذیب این قوم نسبت به پیامبران و سر انجام شومشان که دچار عذاب شدند یاد مى‏کند.

داستانهاى تنذیرى و سرگذشت اقوام دیگر در رابطه با نبوت، از مطالب دیگر این سوره است. در چند آیه هم از خلقت اولیه آدم و دشمنى ابلیس با انسان و برنامه‏هاى اغواگرانه‏اش حث‏شده است.

پنجاه و چهارمین سوره‏اى است که قبل از هجرت، در سال چهارم بعثت در مکه نازل شده و 99 آیه دارد.

16- نحل [زنبور عسل]

زنبور عسل و خانه سازى آن در کوه و کوخ و تهیه عسل از میوه‏ها و گلها و شفابخش بودن عسل در آیه 68 و 69 این سوره بیان شده و الهام خدائى به زنبور در این تدبیرها و نقشه‏ها ذکر شده است.

نعمتهاى فراوان زمینى و آسمانى خدا از قبیل دریا و کشتى، ماهیها، جواهرات دریائى، روشنائى ستارگان، باران، و چهارپایان و همچنین از مسئله وحى، بعثت، قیامت، بطلان عقاید مشرکین، کیفر اقوام و ... از دیگر موضوعات این سوره است. بهمین جهت نام دیگرش «نعم‏» (نعمتها) است. در این سوره، همچنین به بعضى از عادات و رسوم جاهلى هم اشاره و از آنها مذمت‏شده است.

این سوره در مکه بعد از سوره کهف (و قسمتى هم در مدینه) نازل شده و 128 آیه دارد.

17- اسراء [حرکت‏شبانه]

آغاز سوره اشاره به حرکت و سیر شبانه پیامبر از مکه تا مسجد الاقصى به قدرت الهى شده است. این حرکت، مقدمه معراج بزرگ پیامبر به آسمانها بود و رمزى از حرکت صعودى انسان در مسیر تکامل. نام دیگر این سوره «سبحان‏» است.

سرگذشت بنى اسرائیل و ضعف و قوت و پیروزى و شکست آنان، بعنوان مایه عبرتى براى مسلمانان در این سوره بیان شده است. بهمین علت، نام دیگر این سوره، «بنى اسرائیل‏» است. در این سوره چند نکته اخلاقى (اخلاق خانواده و اجتماع) هم مطرح شده است. بهانه‏گیرى‏هاى مشرکین در نپذیرفتن دعوت قرآن در بخش پایانى سوره بیان گشته است.

سوره اسراء، 111 آیه دارد و در مکه در حدود سال 8 بعثت نازل شده است.

18- کهف [غار]

داستان اصحاب کهف، آن غارنشینان یکتاپرستى که از نظام شرک آلود «دقیانوس‏» به غار پناهنده شدند و پس از 309 سال خواب در آن غار پس از تغییر نظام و زوال دقیانوس، به شهر برگشتند. به آیات 9 تا 26 رجوع کنید. داستان ذولقرنین و مسافرت موسى با خضر، از فرازهاى مهم دیگر این سوره است و در هر سه داستان شگفت این سوره، قدرت اعجازگر خدائى مشهود است. تباهى کار کافران و پاداش بزرگ صالحان در بهشت، از مطالب پایانى این سوره است.

داراى 110 آیه است و در مکه قبل از هجرت نازل شده است. در حدیث است: هر که آیه آخر این سوره را هنگام خواب بخواند در هر ساعتى که بخواهد بیدار مى‏شود. و در حدیثى دیگر آمده: هر کس هر شب جمعه این سوره را بخواند مرگش شهادت خواهد بود و در قیامت، با شهدا برانگیخته خواهد شد. (تفسیر برهان ج 2 ص 455.)

19- مریم [مادر حضرت عیسى]

در این سوره داستان مریم و ولادت عیسى(ع) و یادى از انبیاء دیگر و آیاتى مربوط به دین و آخرت و توحید و شرکت بیان شده است. گیرائى و جذبه این سوره، حتى پادشاه مسیحى حبشه را هم تحت تاثیر قرار داد و وقتى که جعفر بن ابیطالب قسمتى از آن را خواند. در پایان سوره، باز هم اشاره‏اى شده به نهایت امر متقین و مجرمین که بهشت و جهنم است.

در مکه و قبل از هجرت و بعد از سوره فاطر نازل شده و داراى 98 آیه مى‏باشد.

1- فاتحه [گشاینده]

چون قرآن با این سوره شروع مى‏شود و این سوره آغازگر قرآن است، «فاتحه‏» نامیده مى‏شود. بخاطر حمد و ستایشى که در این سوره از خداوند بعمل آمده نام دیگرش سوره «حمد» است. و نیز بنام «شکر» و «وافیه‏» و «نور» هم از آن یاد مى‏شود. نام دیگرش «سبع المثانى‏» است و نیز «ام الکتاب‏». امام صادق(ع) فرموده است: سوره‏اى که اولش ستایش، وسطش اخلاص و آخرش نیایش است. (تفسیر برهان ج 1 ص 42.)

این سوره 7 آیه دارد و در سال سوم بعثت آمده و چهل و سومین سوره است که در مکه نازل شده است. بعضى هم این سوره را اولین سوره دانسته‏اند.

2- بقره [گاو ماده]

در آیات 17 تا 73 این سوره داستان فرمان خدا به بنى اسرائیل، مبنى بر کشتن و ذبح کردن گاو، بیان شده است.

این سوره کلا در مورد مؤمنین و مشرکین و منافقین و خلقت آدم و بدعتهاى اهل کتاب و ماجراهاى موسى و بنى اسرائیل و بناى کعبه توسط حضرت ابراهیم و نعمتهاى خداوند و مسائل قصاص و وصیت و قتال با مشرکین و نکاح و طلاق و ربا و مجادله ابراهیم با مشرکین بر سر اعتقاد به توحید و تغییر قبله و احکامى از حج و ارث و روزه و ... مى‏باشد. آیة الکرسى، آیه 255 این سوره است.

286 آیه دارد و بیشتر آیاتش در مدینه و پس از هجرت نازل شده است.

3- آل عمران

عمران پدر حضرت مریم بود. خاندان عمران عبارت مى‏شود از عمران و همسرش و مریم و عیسى. در آیه 33 مى‏خوانیم:

«خداوند، آدم و آل ابراهیم و آل عمران را بر جهانیان برگزید.»

در این سوره، که 200 آیه دارد و در سال سوم هجرت در مدینه نازل شده است از توحید و مقاومت در برابر دشمنان و مردم شناسى و در رابطه با جنگ بدر و احد و زندگى مسلمین در آن فراز و نشیبها، سخن مى‏گوید. در بخشى هم ولادت مریم و عیسى و نصارى و مجادله با اهل کتاب مطرح است و از شیوه‏هاى عمل مخالفان و مخالفت‏هاى یهودیان هم سخن به میان آمده است و در کل، بشارتى براى اصحاب پیامبر است. میان آمده است و در کل، بشارتى براى اصحاب پیامبر است.

4- نساء [زنان]

در قسمتهائى از این سوره، مسائل و احکامى درباره ازدواج با زنان و حقوق آنان و روابط خانوادگى و حل اختلافات و مسئله ارث و طلاق و ... بیان شده است. از آیه 136 به بعد، تشریح روحیات منافقین است.

از موضوعات دیگر این سوره، احکام نماز و جهاد و هجرت و شهادات و تجارت، حالات اهل کتاب، و همچنین شئون جامعه اسلامى است که بر ویرانه‏هاى سنت‏هاى جاهلى بنا مى‏شود. و دستورات اجتماعى اسلام در این سوره ذکر شده است.

این سوره در مدینه و پس از هجرت نازل شده است. و 176 آیه دارد.

5- مائده [سفره و خوان غذا]

در آیه 112 تا 115 حواریون و پیروان عیسى(ع) از او درخواست مى‏کنند که براى اطمینان بیشتر، خداوند از آسمان، خوان غذا فرود آورد. و عیسى از خداوند مى‏خواهد که:

«پروردگارا! براى ما غذائى از آسمان نازل کن تا براى اول و آخر ما عید باشد و نشانه‏اى از تو ... ».

نام دیگر سوره، «عقود» است. این سوره داراى 120 آیه است و پس از هجرت، در مدینه جزء آخرین سوره‏هائى است که نازل شده و عمدتا تاکید آیاتش بر بناى اجتماعى اسلامى، بر پایه بینش توحیدى و مبارزه با خرافات و شرکها و تاسیس روابط صحیح اجتماعى و احکام حلال و حرام مى‏باشد. حرمت‏شراب و قمار، در آیه 90 آمد است.

و از این رهگذر، مسائلى از عهد و پیمان و حدود و قصاص و داستهائى از هابیل و قابیل و از بنى اسرائیل نیز بیان شده است، که در زمینه مسائل حقوقى و جزائى مى‏باشد. مطالب مربوط به غدیر خم در آیات 3 و 67 بیان شده است.

6- انعام [احشام و چهارپایان]

در قسمتهائى از آیات 136 تا 144 و رسوم و سنت‏هاى جاهلى را در باره گاو و گوسفند و شتر و بز و قربانى و گوشت آن بیان کرده و در اصلاح عقائد انحرافى آنان در مورد این حیوانات کوشیده است.

تلاش همیشگى قرآن در اصلاح «عقیده‏» انسان بخصوص در مورد الوهیت و عبودیت، در این سوره روشن است و در همین باره به مسائلى از قبیل توحید و نبوت و معاد و احتجاج با مشرکین و برخى وظائف شرعى پرداخته است.

این سوره 165 آیه دارد و جز 6 آیه، بقیه در مکه و قبل از هجرت نازل شده است و بنا به نقلى آیات 20، 23، 91، 93، 114، 140، 151، 152، 153، از این سوره، مکى است. این سوره، پس از سوره «حجر» نازل شده است. سوره «حجر» نازل شده است.

7- اعراف [جائى است میان بهشت و جهنم]

در آیات 45 تا 48 از گروهى که در قیامت، در اعراف خواهند بود یا مى‏کند و از خطاب‏هاى آنان با اهل بهشت، در رابطه با اعمال و پاداشها سخن مى‏گوید. بنا به تفسیرى هم، این اصحاب اعراف، ممکن است ائمه باشند که در حدیث است که:

«نحن الاعراف‏» - ما اعرافیم که یاران خود را مى‏شناسیم و هر کس که ما را بشناسد و ما او را بشناسیم وارد بهشت مى‏شود.(تفسیر البرهان ج 2 ص 17.)

این سوره، بیشتر روى سخن با مشرکین دارد و نیز مؤمنین، و از سرنوشت انسانها در طول تاریخ در رابطه با وفا به عهد خدائى و نیز فرجام کار انسان در آخرت، و عذاب و پاداش و عرش و ساعت و قرآن و ... سخن مى‏گوید و از آیه 148 به بعد، اشاره به رجعتى که در قوم موسى بصورت گوساله پرستى پیدا شد مى‏کند. خطاب «یا بنى آدم‏» چندین بار تکرار شده و لحن هشدار دهنده دارد. این سوره در مکه و قبل از هجرت نازل شده و 206 آیه دارد. هشدار دهنده دارد. این سوره در مکه و قبل از هجرت نازل شده و 206 آیه دارد.

8- انفال [منابع و ثروت‏هاى عمومى در طبیعت]

در نخستین آیه این سوره، حکم ثروت‏هاى عمومى و اینکه از آن کیست و چگونه و در چه راهى مصرف مى‏شود، بیان شده است این سوره به نام «بدر» هم گفته شده زیرا پس از هجرت به مدینه و وقوع جنگ بدر در ماه رمضان، این سوره در سال دوم هجرى نازل شده است و متضمن مسائلى مربوط به جهاد و غنائم و انفال و هجرت مى‏باشد.

نزول این سوره پس از اولین حرکت مسلحانه مسلمانان (جنگ بدر) درخور تامل و دقت است. به جمع‏بندى نقاط قوت و ضعف و ارزیابى عمل مسلمین پرداخته و رهنمودهاى متناسبى مى‏دهد.

این سوره 75 آیه دارد و نود و سومین سوره‏اى است که نازل شده است.

9- توبه [بازگشت]

در آیه 2 سخن از این است که اگر مشرکین از راه کج و انحرافى خویش باز گردند و حق را بپذیرند به نفع آنهاست.

این سوره، بخصوص در 40 آیه اول، اعلام جنگ با مشرکین و منافقین و اولتیماتوم با آنهاست و (آخرین حرف)ها را با آنها مى‏زند. و بخاطر همین لحن حاد، بدون «بسم الله الرحمن الرحیم‏» شروع مى‏شود.

از آخرین سوره‏هاى نازل شده در سال هشتم هجرى و به روایتى در سال نهم در مدینه است و از نظر ترسیم خط مشى حکومت اسلامى با قبایل و گروه‏ها و جناحهاى مخالف و روش سیاسى اسلام، در روابط و عملها، اهمیت‏خاصى دارد.

روحیه شهادت طلبى مسلمین و رسیدن به «احدى الحسنیین‏» در آیه 52 مطرح شده است و در آیه 107 ماجراى مسجد ضرار و توطئه منافقین بیان گردیده است.

نام دیگر این سوره «برائت‏» است. بنا به اعلان برائت و بیزارى نسبت به مشرکین پیمان شکن. و بهمین جهت هم در اول سوره بسم الله ... نیست زیرا بسم الله نشان امان و رافت است و سوره برائت، بر داشتن امان است و در آن، شمشیر است.(از على علیه السلام. به نقل مرحوم طبرسى.)

در این سوره، مفصلا درباره منافقین بحث‏شده است و مشت آنان را در رابطه با مسائل مبارزاتى و اقتصادى باز کرده است و به همین جهت نام دیگرش «فاضحه‏» یعنى رسوا کننده است. داراى 129 آیه است.

10- یونس [نام یکى از پیامبران]

در این سوره که 109 آیه دارد و در مکه نازل شده، علاوه بر یادى از یونس پیامبر، مسائلى در مورد توحید و رسالت انبیاء و سرگذشت امتهاى گذشته بمیان آمده است. که قوت قلبى براى مسلمین است و عبرتى است براى مخالفان عنود و سرکش. بخصوص سرگذشت هلاکت بار فرعون و سپاه او و غرق شدنشان.